Şırnak’ta 13 askerin şehit olduğu helikopterde pilotu tel, direk ve baz istasyonları gibi engeller için uyaran Helikopter Engel Tanıma Sistemi’nin (HETS) kazayı önleyebileceği belirtiliyor. Yaklaşık 7 yıldır gündemde olan ve 3.5 yıl önce ‘acil alım’ koduyla SSM tarafından ihaleye çıkıp sözleşme aşamasında kalan HETS için yeni ihale 28 Haziran’da yapılacak.
İLKER AKGÜNGÖR / VATAN HABER MERKEZİ
Şırnak Şenoba’da gerilim hattına takılarak düşen helikopterde şehit olan 13 askerin acısı devam ederken, uzmanlar Cougar tipi askeri helikopterde, ‘Helikopter Engel Tespit Sistemi’nin (HETS) bulunması durumunda kazanın yaşanmama ihtimalinin olduğunu belirtiyor.
3.5 yıl önce teklif istendi
Aslında TSK’ya ait helikopterlere HETS takılması yaklaşık 7 yıldır gündemde. 2010 yılından beri helikopter kazalarının önlenmesi için bu yönde çalışmalar yapılıyor. Yaklaşık 3.5 yıl önce 11 Eylül 2014’te Savunma Sanayi Müsteşarlığı (SSM), Kara Kuvvetleri Komutanlığı envanterinde bulunan 172 adet helikoptere engel tespit sistemi entegrasyonu için bu alanda çalışan firmalara ‘Acil Alım’ koduyla çağrı yaptı. Çağrıya ASELSAN, Piri Reis Bilişim, Scandinavian Avionics (SA), Savunma Teknolojileri AŞ, Selex, SDT, ve Duygu Havacılık Savunma Sanayi’nin bulunduğu 7 firma cevap verdi.
Sözleşme aşamasında kaldı
Teklif aşamasında Hava Kuvvetleri Komutanlığı’ndaki helikopterlerde projeye dahil edildi. Toplamda 205 helikoptere HETS takılması için ihale güncellendi. Ancak daha sonra iki komutanlığa ait helikopterlerle ilgili ihaleler ayırıldı. Yaklaşık iki yıl önce 16 Mart 2015’te çağrı alan firmalardan beşi ihalenin son aşaması için teklif verdi. Normal süreçte proje yeterliliğini sağlayan ve en düşük teklif veren firmanın ihaleyi alması gerekirdi. Ancak 4 Mayıs 2015’te SSM, ‘teknik ister dökümanı revize edileceği’ gerekçesiyle ihaleyi ertelediğini duyurdu.
Yeni ihale 28 Haziran’da
İki yıl sonra aynı firmalar SSM tarafından daha önce ihalenin ertelenmesine neden olan teknik ister dökümanlarında hiçbir değişiklik yapılmadan 5 Haziran 2017 tarihi için tekrar ihaleye çağrıldı. Ancak kısa süre sonra tekrar bir değişiklik yaşandı ve ihale bu kez 28 Haziran 2017’ye ertelendi. Şimdi elim kazanın ardından gözler helikopterler için çok önemli olan HETS ihalesinin yapılıp yapılmayacağına döndü.
Pilotun farkındalığını arttırıyor
Uzmanlar ‘HETS olsaydı kesin helikopter düşmezdi’ denilemeyeceğini belirtiyor. Ancak HETS gibi sistemlerin helikopter pilotunun farkındalığını arttırdığı vurgulanıyor. Bu sistemler havacılık camiasında ‘Yardımcı Seyrüsefer Sistemleri’ olarak tanımlanıyor. Helikopterin içinde MFD denilen bir ekran sayesinde direk, tel, mobil baz istasyonu dahil tüm engeller uyarıyla pilota bildiriliyor.
20 saniye kala uyarıyor
Helikopter uçuşları için engeller doğal ve yapay olarak ikiye ayrılıyor. Doğal engeller dağlar, tepeler, kayalıklar olarak sıralanıyor. Yapay engeller ise mobil baz istasyonları, teller ve direkler. Helikopter pilotlarının normal bir uçuşta, üstelik bir de o bölgede sis, pus gibi olumsuz hava şartları da işin içine girdiğinde telleri görmelerinin çok mümkün olmadığı belirtiliyor. Uzmanlar HETS’i otomobillere takılan park sensörlerine benzetiyor. Sistem helikopterin önüne çıkan bir engeli 20 saniye kala pilota hem görüntülü hem de sesli uyarıyla bildiriyor. Pilot da bu sürede gereken manevrayı yapıp güvenle uçuşa devam ediyor.
28 günde bir güncelleniyor
Yüzde yüz yerli ve milli olarak da üretilen HETS’in değişik versiyonlarını dünyadaki birçok ülkenin ordusu helikopterlerinde kullanıyor. HETS tipi sistemlerin -40 ile +65 derece arasında uçma gibi askeri kabiliyete sahip olan bir tanesi yaklaşık olarak 70 ile 100 bin dolara mal oluyor. Ayrıca Harita Genel Komutanlığı’nın (HGK) kullandığı ve ‘yerli Google Earth’ olarak bilinen Coğrafi Analiz Sistemi (CAS) helikopterlere takılacak HETS ile tümleşik olarak çalışıyor. CAS’ın bir modülü olacak sistemde HGK tarafından 28 günde bir güncellenen her türlü engel verisi de sisteme anında ulaşıyor.
ABD’de ambulans helikoptere bile takılıyor
ABD’de kullanılan H-TAWS adı verilen Helikopter Engel Tespit Sistemi, 35 bin dolarlık bir sistem. Helikoptere yerleştirildiği zaman gözle görmenin zor olduğu, araziye ilişkin engelleri kızılötesi kamerası sayesinde tespit dip sesli uyarı veriyor. ABD’de ambulans helikopterlerin her yıl arazi koşulları nedeniyle yaptığı kazalardan dolayı ortalama 28 mürettebat ve hasta hayatını kaybedince 2010 yılında Amerikan Sivil Havacılık Otoritesi (FAA) ülkede bulunan tüm ambulans helikopterlere H-TAWS sisteminin zorunlu olarak takılması yönünde tavsiye kararı almıştı.
NOT: Haberin 2 Haziran 2017 tarihli Vatan Gazetesi’nde yayınlanan hali buradan (http://www.gazetevatan.com/bu-sistem-olsa-dusmeyebilirdi-1072588-gundem/) okunabilir.