Türkiye çapında çevre mücadelesine sahne olan HES projelerinin sayısı 1487’ye ulaştı. En çok HES Karadeniz’de yapılırken, Türkiye’nin sadece 8 iline ‘daha’ HES yapılmadı. Su kaynaklarında ‘can suyu’ bırakılmadığı için doğal yaşamı geri dönülmez bir halde bitiren HES projeleri yüzünden binlerce kişi yaşadığı yerden göç etmek zorunda kalacak.

İLKER AKGÜNGÖR 

Türkiye’nin her noktasında sayıları ve doğal yaşama tehdidi arttıran ‘Hidro Elektrik Santralleri’ne (HES) karşı protestolar artıyor. Bugüne kadar derelerini vermek istemeyen bir çok vatandaş HES projelerini engellemek için çeşitli eylemler yaptı. Karşılığında annelere, Erzurumlu 19 yaşındaki Leyla Yalçınkaya gibi bir çok genç kıza, köylülere, çevrecilere davalar açıldı. HES’leri yasal yollarla durdurmak isteyen bir çok vatandaş soluğu yargıda aldı. Rize’de açtığı davaları kazanan 67 yaşındaki emekli imam Kazım Delal, mahkeme masraflarını karşılamak için önce ahırındaki ineğini sattı, sonra bankadan kredi aldı.

Can suyu kalmıyor
Vadilerinde dozerlerin çalıştığı Türkiye’de 2025’e kadar yaklaşık 4 bin HES yapılması bekleniyor. Akarsular 49 yıllığına yabancı ve Türk şirketlerine kiralanıyor. Çevreciler HES’lerle suyun kullanım hakkının elimizden alındığını, su borulara hapsedildiği ve yatağı değiştirildiği için suyun geçtiği havzadaki tüm yaşamın geri dönüşsüz bir şekilde yok olduğunu belirtiyor. Uzmanlar HES yerine rüzgar ve güneşe dayalı alternatif enerji kaynakların kullanılmasını istiyor. Ayrıca en az yüzde 40 oranında bırakılması gereken can suyu bir çok projede sahte ÇED raporlarıyla bırakılmadığı için akarsular kuruyor. Solaklı, Aksu, Yuvarlakçay, Macahel, Şavşat gibi yüzlerce vadi can çekişiyor.

1487 HES yapılıyor
Bilgi Edinme Kanunu kapsamında DSİ Genel Müdürlüğü’ne başvuru yapan Munzur Doğal Yaşamı Koruma Derneği, Türkiye’de şu andaki aktif tüm HES projelerine dair bir harita hazırladı. Harita Türkiye’deki yürütülen çevre mücadelesine ışık tutuyor. DSİ’nin 31 Aralık 2014 tarihli verilerine göre tamamlanan, inşaat halinde olan ve projelendirilen baraj ve HES’lerin toplam sayısı 1487. Türkiye genelinde tamamlanıp, enerji üretimine geçen Baraj ve HES projelerinin sayısı ise 503. Bu projelerin 65’i DSİ, 438’i ise özel sektör tarafından yapıldı ve işletiliyor.

En çok Karadeniz’de
İnşaat halinde olan 143 baraj ve HES projesinin 4’ü DSİ, 139’u özel sektör tarafından yapılıyor. Önümüzdeki süreçte yapılması planlanan baraj ve HES sayısı ise toplamda 841. Bunların 82’si DSİ, 759 projenin ise özel sektör tarafından yapılması planlanıyor. Karadeniz bölgesinde yapılan hidroelektrik santrallerinin büyük çoğunluğu suyun borulara hapsedilmesi ile oluşurken, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yapılan HES’ler büyük ölçekli göl tipi barajlardan oluşuyor. En çok baraj projesi Karadeniz Bölgesi’nde bulunuyor. Sadece Trabzon, Artvin, Giresun, Rize illerinde ki proje sayısı 287. Net bir rakam vermek zor olsa da uzmanlar yaşanacak susuzluk nedeniyle yüz binlerce kişinin yaşadığı yerden göç etmek zorunda kalacağını belirtiyor. Çevrecilere göre HES projesi yüzünden sadece 22 bin kişinin yaşadığı Artvin’in Yusufeli İlçesi’nde 15 bin insan göç etmek zorunda kalacak.

8 ilde HES yok
31 Aralık 2014 itibariyle tamamlanmış veya inşaat halinde olan baraj veya HES Projesi bulunmayan iller ise Ağrı, Aksaray, Yozgat, Kilis, Bolu, İzmir, Çanakkale ve Osmaniye. Fakat bu illerden bazılarında da baraj ve HES projeleri proje aşamasında bulunuyor. Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da ise Tunceli, Elazığ, Malatya, Bingöl, Diyarbakır, Mardin, Siirt, Şırnak, Ağrı, Erzincan, Kars, Ardahan, Iğdır, Van, Muş, Bitlis, Hakkari, Kilis ve Adıyaman illerinde tamamlanan ve yapılması planlanan baraj ve HES’lerin toplam sayısı 290.

En çok HES projesi bulunan iller
Trabzon 93
Artvin 84
Giresun 68
Erzurum 63
Kahramanmaraş 54
Antalya 54
Adana 46
Rize 42
Sivas 34
Ordu 32